Predlog de ima zelo mnogo pomenov. Zaradi te večpomenskosti lahko včasih nastanejo nejasnosti. Tedaj lahko dodamo različne pojasnilne izraze ali izberemo drug predlog.
Premikanje stran
Osnovni pomen predloga de je kraj, kjer se začne premikanje:
- Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - Prihajam od deda in grem zdaj k stricu.
- La vento forblovis de mia kapo la ĉapon. - Veter je odpihnil čepico z moje glave.
- Ilia vojaĝo de Delhio al Kalkato estis tre longedaŭra. - Njihovo potovanje od Delhija do Kalkute je bilo zelo dolgotrajno.
- Rekta linio estas la plej mallonga vojo de unu punkto al alia. - Ravna črta je najkrajša pot od neke točke do druge.
- For de tie ĉi! - Preč od tod!
Zaradi jasnosti lahko po potrebi uporabimo for de ali disde: La polico prenis la ŝtelitan monon for de la rabisto / disde la rabisto. Če bi rekli: ...la ŝtelitan monon de la rabisto, bi morda lahko mislili, da gre za apartena de: "... ukraden denar, ki je pripadal roparju."
Izvor, vzrok
De lahko prikazuje tudi izvor ali vzrok:
- De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. - Od očeta sem prejel knjigo in od brata sem prejel pero.
- La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo. - Hebrejci so izraeliti, ker izvirajo iz Izraela.
- Francisko de Asizo = tisti Frančišek, ki izvira iz mesta Assisi = Francisko el Asizo - Frančišek Asiški
-
Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. = ...pro timo... pro honto. - Pobledel je od strahu in nato pordel od sramu. = ... zaradi strahu ... zaradi sramu.
Za vzrok običajno vendar uporabljamo pro in včasih el.
- Ebria de feliĉo, mi alkroĉiĝis al lia kolo. - Pijan od sreče sem se oklenil njegovega vratu.
Različnost ipd.
De često prikazuje različnost, razločevanje, ločenost, oddaljenost, razhajanje:
- Mi povus diferencigi la saĝajn de la malsaĝaj! - Lahko bi razlikoval pametne od neumnih!
- Kial Vi kaŝas vin de mi? - Zakaj se skrivate pred menoj?
- Nun mi iom liberiĝis de la plej urĝaj el miaj kolektiĝintaj laboroj. - Zdaj sem se nekoliko osvobodil od najbolj nujnih izmed svojih nakopičenih del.
- Ĝi estas libera de malsanoj. - Ono je brez bolezni.
- Ili loĝas malproksime de ni. - Stanujejo daleč od nas.
Čas
De lahko tudi prikazuje začetni trenutek trajajočega dejanja ali stanja:
- Li laboras de la sesa horo matene. - On dela od šeste ure zjutraj.
- De nun mi ne plu manĝos viandon. - Od zdaj ne bom več jedel mesa.
- Mi konas lin de longa tempo. - Poznam ga od davnega.
Da jasno pokažemo, da gre za čas, lahko uporabimo ekde ali de post:
- ekde
- = od začetka česa
- de post
- = od konca česa
Če gre za trenutek v času, je komaj kaj razlike med ekde in de post, če pa gre za trajanje, je razlika večja: de post ŝia vivo = ekde ŝia morto.
Pripadanje
Zelo pogosto izraža de pripadanje (= posest, last, bližino, navezanost, delež, sorodstvo ...):
-
Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. - Tu leži očetov klobuk.
Klobuk pripada očetu kot posest ali imetje.
-
La dentoj de leono estas akraj. - Zobje leva so ostri.
Zobje pripadajo levu kot telesni del.
-
Sur la bordo de la maro staris amaso da homoj. - Na obali morja je stala množica ljudi.
Obala pripada morju, ker se nahaja tik ob njem.
-
Januaro estas la unua monato de la jaro. - Januar je prvi mesec leta.
Meseci so deli leta.
-
La filo de la reĝo ŝin renkontis. - Kraljevi sin jo je srečal.
Sin pripada kralju kot sorodnik.
-
Mi legos poemon de Zamenhof. - Bral bom Zamenhofovo pesem.
Pesem pripada Zamenhofu, ker jo je napisal.
-
Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino. - Vinski kozarec je kozarec, v katerem je bilo prej vino ali katerega uporabljamo za vino.
Kozarec pripada vinu, ker je namenjen in se uporablja za vino.
-
Ŝi estas profesoro de matematiko. - Ona je profesorica matematike.
Profesorica pripada matematiki, ker je to njena stroka. Lahko uporabimo tudi predlog pri.
-
Tiu libro estas de Karlo. - Tista knjiga je Karlova.
Bolj pogosto uporabljamo aparteni + al: Tiu libro apartenas al Karlo.
-
Ĝi estas de mi. - Ono je moje.
Bolj pogosto rečemo: Ĝi estas mia. Ĝi apartenas al mi.
Osebek, dejavnik, predmet
Izraz z de, ki je dopolnilo dejavnega samostalnika, običajno prikazuje smiselni osebek (dejavnik) ali smiselni predmet dejanja:
-
La kanto de la birdoj estas agrabla. - Petje ptic je prijetno.
Ptice pojejo.
-
Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro. - Takoj je napravil, kar sem hotel, in zahvalil sem se mu za takojšnjo izvršitev moje želje.
Izpolnil je mojo željo.
Da zagotovimo, da gre za smiselni osebek, lahko uporabimo fare de: Hodiaŭ posttagmeze okazos akcepto fare de la urbestro. Župan bo sprejel nekoga.
Opomba: Nekateri skrajšujejo fare de v far, a ta beseda je neuradna in nepriporočljiva.
V zvezi s trpniškim deležnikom prikazuje de najčešče smiselni osebek, dejavnik:
-
Ŝi estas amata de ĉiuj. - Ona je ljubljena od vseh.
Vsi jo ljubijo.
-
Li estis murdita de nekonato. - Umorjen je bil od neznanca.
Neznanec ga je umoril.
-
La montoj estis kovritaj de neĝo. - Gore so bile pokrite s snegom.
Sneg je pokrival gore.
Lahko tudi uporabimo fare de: La infano estis forprenita fare de la patrino. Vendar preprosti de običajno zadošča pri trpniškem deležniku. Če hočemo uporabiti pri trpniškem deležniku izraz z de drugačnega pomena, je treba to često jasno pokazati z disde, for de, ekde ali podobno: La infano estis forprenita disde la patrino. Odvzeli so ga materi.
Lastnost
De v nekaterih primerih prikazuje lastnost, sestoj ali mero:
- Ŝi estas virino de meza aĝo. = Ŝi estas mezaĝa virino. - Ona je ženska srednje starosti. = Ona je srednje stara ženska.
- Li havas harojn de nedifinita koloro. - Ima lase nedoločene barve.
- Li estas de meza kresko. - On je srednje rasti.
- bukedo de rozoj = šopek, ki se sestoji iz vrtnic.
- reto de komputiloj = mreža, ki se sestoji iz računalnikov.
- La knabo havis aĝon de nur ses jaroj. - Deček je imel starost le šestih let.