Preposisjonen de har mange forskjellige betydninger. På grunn av tvetydighet kan det iblant oppstå uklarheter. Da kan man legge til forskjellige klargjørende tillegg ,eller velge en annen preposisjon.
Bevegelse bort
Hovedbetydningen til preposisjonen de er sted, hvor bevegelsen begynner:
- Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - Jeg kommer fra bestefar, og jeg går nå til onkel.
- La vento forblovis de mia kapo la ĉapon. - Vinden blåste luen av hodet mitt.
- Ilia vojaĝo de Delhio al Kalkato estis tre longedaŭra. - Deres reise fra Delhi til Calcutta var veldig langvarig.
- Rekta linio estas la plej mallonga vojo de unu punkto al alia. - En rett linje er den korteste veien fra et punkt til et annet.
- For de tie ĉi! - Bort herfra !
For klarhet kan man ved behov bruke for de eller disde : {1 }La polico prenis la sxtelitan monon for de la rabisto / disde la rabisto . Hvis man hadde sagt: ...la sxtelitan monon de la rabisto , kunne man muligens tenke, at det handlet om apartena de :...de stjålne pengene som tilhørte røveren.
Opphav, årsak
De kan også vise opphav eller årsak:
- De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. - Fra faren fikk jeg en bok, og fra broren fikk jeg en penn.
- La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo. - Hebreerne er Israelitter, fordi de stammer fra Israel.
- Francisko de Asizo = den Francis som stammer fra byen Assisi = Francisko el Asizo - Francis av Assisi
-
Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. = ...pro timo... pro honto. - Han bleknet av frykt og etterpå rødmet han av skam. =...på grunn av frykt... på grunn av skam.
For årsak bruker man normalt pro og iblant el .
- Ebria de feliĉo, mi alkroĉiĝis al lia kolo. - Beruset av lykke hektet jeg meg rundt halsen hans.
Ulikhet og lignende
De viser ofte ulikheter, utmerkelser, tilhørighet, avstand, spredning:
- Mi povus diferencigi la saĝajn de la malsaĝaj! - Jeg kunne skille de kloke fra de ukloke !
- Kial Vi kaŝas vin de mi? - Hvorfor gjemmer De Dem for meg ?
- Nun mi iom liberiĝis de la plej urĝaj el miaj kolektiĝintaj laboroj. - Nå er jeg delvis frigjort fra de oppsamlete arbeidsoppgavene som hastet mest.
- Ĝi estas libera de malsanoj. - Den er fri fra sykdommer.
- Ili loĝas malproksime de ni. - De bor fjernt fra oss.
Tid
De kan også vise det begynnende øyeblikk av fortsatt virksomhet eller tilstand:
- Li laboras de la sesa horo matene. - Han arbeider fra klokken seks om morgenen.
- De nun mi ne plu manĝos viandon. - Fra nå av kommer jeg ikke til å spise kjøtt.
- Mi konas lin de longa tempo. - Jeg har kjent han lenge.
For å vise klart at det handler om tid, kan man bruke ekde eller de post :
- ekde
- = fra begynnelsen av
- de post
- = fra slutten av
Hvis det handler om tidspunkt er det knapt forskjell mellom ekde og de post , men hvis det handler om tidsrom, er forskjellen større:de post sxia vivo = ekde sxia morto .
Tilhørighet
Meget ofte uttrykker de tilhørighet (= eiendom, eiendeler ,nærhet, tilslutning, delaktighet, slektskap...):
-
Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. - Her ligger hatten til faren.
Hatten tilhører faren som eiendom eller gods.
-
La dentoj de leono estas akraj. - Tennene til en løve er skarpe.
Tennene tilhører en løve slik som kroppsdeler.
-
Sur la bordo de la maro staris amaso da homoj. - På stranden sto mange mennesker.
Stranden tilhører havet, fordi den finnes straks ved siden av den.
-
Januaro estas la unua monato de la jaro. - Januar er den første måneden i året.
Månedene er deler av et år.
-
La filo de la reĝo ŝin renkontis. - Sønnen til kongen møtte henne.
Sønnen tilhører kongen som slektning.
-
Mi legos poemon de Zamenhof. - Jeg skal lese et dikt av Zamenhof.
Diktet tilhører Zamenhof, fordi han forfattet det.
-
Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino. - Et vinglass er et glass som det tidligere var vin i, eller som en bruker til vin.
Glasset tilhører en vin, fordi det er bestemt og brukes til vin.
-
Ŝi estas profesoro de matematiko. - Hun er professor i matematikk.
Professoren hører til matematikk, fordi det er faget hennes. Man kan også bruke pri .
-
Tiu libro estas de Karlo. - Den boken er Karl sin.
Oftere bruker man aparteni + al :Tiu libro apartenas al Karlo.
-
Ĝi estas de mi. - Den er min.
Oftere sier man: Gxi estas mia. Gxi apartenas al mi.
Subjekt, den som utfører handlingen , objekt
De -uttrykket, som er tillegg til et handlingssubstantiv, viser normalt substantivets betydning (den virksomme) eller objekts betydning av handlingen:
-
La kanto de la birdoj estas agrabla. - Sangen til fuglene er behagelig.
Fuglene synger.
-
Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro. - Han gjorde straks som jeg ville, og jeg takket han for øyeblikkelig oppfyllelse av mitt ønske.
Han oppfylte mitt ønske
For å klargjøre at det handler om senca subjekto , kan man bruke fare de : Hodiaux posttagmeze okazos akcepto fare de la urbestro . Borgermesteren tar imot noen.
Bemerk: Noen forkorterfare de til far ,men det ordet er ikke offisielt og anbefales ikke.
I forhold til passiv partisipp, de viser oftest det handlende subjektets mening,
-
Ŝi estas amata de ĉiuj. - Hun er elsket av alle.
Alle elsker henne.
-
Li estis murdita de nekonato. - Han ble myrdet av en ukjent.
En ukjent myrdet han.
-
La montoj estis kovritaj de neĝo. - Fjellene var dekket av snø.
Snø dekket fjellene.
Man kan også bruke fare de : La infano estis forprenita fare de la patrino . Men enkelt de er vanligvis tilstrekkelig ved passiv partisipp. Hvis man vil bruke en annen betydning av de ved passiv partisipp, er det ofte nødvendig å vise det klart med hjelp av disde , for de , ekde eller lignende: La infano estis forprenita disde la patrino . Man fjernet det fra moren.
Egenskap
De viser iblant egenskap, sammensetning eller mål:
- Ŝi estas virino de meza aĝo. = Ŝi estas mezaĝa virino. - Hun er en kvinne av middels alder. = Hun er en middelaldrende kvinne.
- Li havas harojn de nedifinita koloro. - Han har hår av udefinerbar farge.
- Li estas de meza kresko. - Han er av middels vokster.
- bukedo de rozoj = en bukett som består av roser
- reto de komputiloj =et nett som består av datamaskiner
- La knabo havis aĝon de nur ses jaroj. - Gutten var bare seks år gammel.